Có rất nhiều tài liệu hướng dẫn cách nuôi ong mật bằng Tiếng Việt, với nội dung gần giống nhau và phần lý thuyết không cần thiết quá nhiều.
Làm người đọc rất mất thời gian, và không biết đâu là trọng tâm.
Nay Website Hocnuoiongdu.com sẽ tổng hợp, đúc kết và tóm tắt lại những gì quan trọng, cần phải biết, trong các giáo trình kỹ thuật nuôi ong mật.
Để những người mới học nuôi ong, có một tài liệu tổng hợp, và tập trung tại một nơi, để dễ dàng tra cứu, tham khảo, học tập khi cần thiết.
>>> Xem full trọn bộ cách nuôi ong mật.
Năm 1887 nhà khoa học Dzierron đã phát biểu 13 điểm trong lí thuyết về sinh học của ong mật, cùng với sự tổng hợp các tập tính sinh học, từ các tài liệu nuôi ong mật, có nội dung như sau:
Các cấp bậc trong một đàn ong, một tổ ong có bao nhiêu loại ong
1. Trong một tổ ong chỉ có 3 loại ong (3 cấp bậc ong): Ong thợ, ong đực và con ong chúa. (*)
2. Ong đực có nhiệm vụ duy nhất trong đời của mình là giao phối với ong chúa, ngoài ra không làm bất cứ công việc gì khác. (*)
3. Ong đực sẽ được "ưu tiên đuổi ra khỏi tổ”, nếu đàn ong bị thiếu thức ăn. (*)
4. Ong chúa (ong cái), phụ trách nhiệm vụ đẻ trứng, duy trì hoạt động và trật tự của cả ổ ong. (*)
5. Ong thợ (ong cái), là nhóm ong chiếm số lượng nhiều nhất (99%) trong một tổ ong. (*)
6. Chỉ duy nhất ong thợ đảm đương hết mọi công việc trong tổ ong, từ khâu nuôi ấu trùng ăn, dự trữ, và luyện mật hoa thành mật ong, cho đến khâu "lao công" (dọn dẹp vệ sinh tổ) .v.v (*)
7. Xã hội loài ong là một xã hội hoạt động theo chế độ mẫu hệ, là chế độ mà con cái giữ vai trò quyết định và lãnh đạo. (*)
Xem Video cách ong thợ làm việc bên trong tổ cùng với ong chúa đẻ trứng như thế nào
8. Không có sự phân chia công việc chuyên biệt giữa từng cá thể ong thợ, mà tùy vào từng độ tuổi, mà ong thợ sẽ phải làm các công việc khác nhau. (*)
9. Một con ong thợ, trong vòng đời của mình, sẽ phải trải qua hết tất cả các công việc có trong một bầy ong. (*)
>>> Thụ phấn cho hoa, một phần công việc của ong thợ trong tổ ong. (*)
10. Tất cả các cấp bậc ong trong một đàn ong, đều phát triển qua bốn giai đoạn. Trứng ong, ấu trùng ong, nhộng ong, và ong trưởng thành. (*)
Những con ong sống được bao lâu, tập tính của loài ong
11. Tuổi thọ trung bình của một con ong thợ khoảng 60 ngày - 120 ngày, tùy vào mức độ làm việc của chúng. (*)
12. Ong đực, nếu không bị chết do giao phối, hoặc chết đói do bị đuổi khỏi tổ, thì ong đực có thể sống từ 100 ngày - 200 ngày. (*)
13. Một con ong chúa có thể sống khoảng 3 năm - 5 năm mới chết. (*)
Ong chúa giao phối và đẻ trứng, ong chúa có bay được không?
14. Theo tập tính của ong, ong chúa bắt buộc phải bay ra ngoài tổ ít nhất một lần, để thực hiện việc giao phối trên không. (*)
15. Sau khi giao phối, một phần của bộ phận sinh dục của ong đực bị đứt và dính vào lỗ sinh dục của ong chúa, nên khi thực hiện xong nhiệm vụ duy trì nòi giống, ong đực sẽ chết. (*)
>>> Hiểu rõ hơn về 12 bộ phận cấu tạo bên ngoài của con ong (*)
16. Với ong mật, một ong chúa trong một lần giao phối, có thể giao phối từ 15 – 30 con ong đực trên không trung.
17. Trong suốt đời của ong chúa, sau khi đã nhận đủ lượng tinh trùng từ ong đực, ong chúa sẽ đẻ liên tục từ 3 năm - 5 năm, mà không cần bay ra ngoài tổ giao phối lại một lần nào nữa. (*)
18. Sau khi ong chúa đã đẻ trứng, trừ các trường hợp như, ong tự tách đàn tự nhiên, ong bốc bay, hay giao phối lại do thiếu tinh trùng .v.v, ong chúa sẽ không bay ra khỏi tổ.
19. Với ong mật, ong chúa vẫn có thể bay được bất cứ lúc nào, nhưng với ong dú, ong chúa sẽ không bay được sau khi đã đẻ trứng.
>>> Ong chia đàn tự nhiên là gì? tại sao ong bỏ tổ đi? Xem tất cả tại đây.
Ong chúa và ong thợ đẻ trứng thụ tinh và trứng không thụ tinh
20. Trong đàn ong, ong chúa là ong cái duy nhất, phát dục hoàn thiện nhất, và là con ong duy nhất có khả năng đẻ ra hai loại trứng. Một là trứng thụ tinh, hai là trứng không thụ tinh. (*)
21. Ong chúa phải được bay giao phối, hoặc thụ tinh nhân tạo, mới đẻ được hai loại trứng khác nhau. (*)
22. Ong chúa đẻ trứng không thụ tinh vào lỗ tổ ong đực, và trứng đã thụ tinh vào lỗ lổ ong thợ, hoặc ổ ong chúa. (*)
23. Trứng không thụ tinh chỉ nở ra con ong đực. (*)
24. Trứng được thụ tinh sẽ nở ra ong chúa, hoặc ong thợ, tùy vào lượng thức ăn nhận được, mà sẽ phát triển thành loại ong nào.
- Nếu trứng thụ tinh được đẻ vào ổ ong chúa (mũ chúa), và được ong thợ cho ăn sữa ong chúa liên tục, sẽ nở ra con ong chúa.
- Ngược lại, nếu trứng thụ tinh được đẻ vào lỗ tổ ong thợ, và chỉ được ăn sữa ong chúa ba ngày, sẽ phát triển thành ong thợ.
25. Ong thợ là con ong cái, nhưng có cơ quan sinh sản không hoàn chỉnh. (*)
26. Trong một tổ ong, ong đực có thể được đẻ ra từ cả ong thợ, và ong chúa bằng trứng không thụ tinh. (*)
27. Với tập tính của loài ong, trứng của ong chúa không được thụ tinh trong lúc giao phối. (*)
Mà chỉ khi ong chúa đẻ trứng, trứng chạy qua van khống chế tinh của túi chứa tinh, trứng mới được tiếp xúc với tinh trùng của ong đực, và được thụ tinh.
Van của túi chứa tinh được điều khiển dưới tác động ở hệ thần kinh của ong.
28. Khi ong chúa đẻ trứng, trứng rơi vào túi chứa tinh, tại đây, trứng kết hợp với tinh trùng, trở thành trứng cái (trứng được thụ tinh). (*)
Còn những trứng không được kết hợp với tinh trùng, đều là trứng ong đực (trứng không thụ tinh).
>>> Xem thêm, đặc điểm sinh học của loài ong, các bộ phận bên trong cơ thể ong. (*)
29. Trong một tổ ong, chỉ duy nhất ong chúa mới đẻ được trứng thụ tinh. (*)
30. Ong chúa tơ (chưa giao phối) thường sẽ không đẻ. (*)
Nhưng nếu giữ mãi trạng thái không đi giao phối, hoặc không được thụ tinh nhân tạo, thì vẫn đẻ được trứng, và chỉ đẻ được trứng không thụ tinh, và chỉ nở ra ong đực. (*)
31. Tinh trùng dự trữ trong túi chứa tinh của ong chúa quá lâu, sẽ bị hao hụt và yếu đi, ong chúa mất khả năng khống chế túi chứa tinh, trứng đẻ ra không được thụ tinh sẽ ngày một nhiều hơn. (*)
>>> Bạn thích nuôi ong, bạn chưa biết nên mua giống ong nào, hãy xem Nuôi họ ong mật hay họ ong không ngòi đốt, 17 điểm so sánh chuẩn khỏi chỉnh.
>>> Gợi ý 5 địa chỉ bán ong giống toàn quốc tại Việt Nam.
Cấu tạo tổ ong, hình dạng tổ ong mật
32. Tổ ong được làm từ sáp ong nguyên chất. Sáp ong mới thường có màu trắng, thời gian dài sẽ ngã vàng, và lâu dần sẽ có màu đen.
Ví dụ: Trong cách bắt tổ ong ruồi, nếu thấy bánh tổ có màu trắng, đa số đều là tổ ong còn non, mới làm, ít mật .v.v
33. Với ong mật, tổ ong được xây hoàn toàn 100% từ sáp ong nguyên chất, nhưng với ong dú, tổ ong được xây từ 100% là keo ong.
34. Lỗ tổ ong hình lục giác có ưu điểm, vừa tiết kiệm được diện tích nhiều nhất, tiết kiệm được sáp xây tổ, và lại liên kết cấu trúc tổ rất chắc chắn.
35. Với giống ong mật, tất cả các lỗ tổ đều có hình lục giác, ngoại trừ ổ ong chúa và lỗ tổ quá độ.
Tại sao con ong mật lại xây các lỗ tổ ong hình lục giác, xem video bên dưới
36. Trên bánh tổ ong mật (sáp ong), có năm loại lỗ tổ ong: Lỗ tổ chứa thức ăn, lỗ tổ ong thợ, lỗ tổ ong đực, lỗ tổ ong chúa hay còn gọi là mũ chúa, lỗ tổ quá độ.
- Lỗ tổ chứa thức ăn. Dùng để tích trữ và chế biến phấn hoa, mật hoa thành phấn ong và mật ong.
- Lỗ tổ ong thợ. Là nơi ong chúa đẻ trứng đã thụ tinh và nở ra ong thợ.
- Lỗ tổ ong đực. Là các ô hình lục giác to và cao hơn ổ ong thợ, chuyên dùng đẻ trứng không thụ tinh, và sẽ nở ra ong đực.
- Ổ ong chúa. Là lỗ tổ hình trụ tròn, dài, hướng xuống, chỉ dùng để nuôi dưỡng ấu trùng ong chúa, và phát triển thành ong chúa.
- Lỗ tổ quá độ. Là các lỗ tổ ong không theo kích thước, và hình dáng cụ thể nào.
Các lỗ tổ quá độ nằm ở các cạnh biên, hoặc nằm ở các nơi chuyển tiếp giữa các loại lỗ tổ ong khác nhau .v.v, các ổ này không chứa gì cả, hoặc đôi khi dùng để chứa thức ăn.
>>> Tìm hiểu về tổ tiên của con ong mật trông như thế nào?
37. Trường hợp đặc biệt, trứng không thụ tinh, có thể sẽ được đẻ vào trong các ổ ong đực, ổ ong thợ, mũ chúa, lỗ tổ quá độ, và lỗ tổ chứa thức ăn trong tổ ong.
Các trứng này củng có thể phát triển thành ong đực, nhưng với kích thước và chất lượng ong đực khác nhau.
Cách tạo chúa cấp tạo, ong chúa cấp tạo và mũ chúa cấp tạo
38. Ở những đàn ong mất ong chúa, hoặc ong chúa chết , ong thợ phải "tận dụng lại" ấu trùng ong thợ bồi dưỡng cấp tốc để tạo thành ong chúa mới, gọi là chúa cấp tạo. (*)
Nếu ong chúa bị chết, mà đàn ong không có ấu trùng để tạo chúa cấp tạo thì đàn ong sẽ chết dần.
Những ổ chúa được cải tạo lại từ lỗ tổ ong thợ, được gọi là mũ chúa cấp tạo (ổ chúa tạo cấp tốc), và ong chúa nở ra từ mũ chúa này được gọi là, ong chúa cấp tạo (ong chúa được tạo cấp tốc).
Ong chúa cấp tạo không tốt bằng ong chúa được sinh ra đúng trong mũ chúa và có sự chuẩn bị đầy đủ trước đó. Đa số chúa cấp tạo sẽ có sức đẻ và năng suất kém hơn.
Đặc điểm của ong mật, hiện tượng ong thợ đẻ trứng
39. Trong tổ ong không có con ong chúa, hoặc nếu ong chúa chết thì sẽ có hiện tượng ong thợ đẻ trứng, nhưng vì cơ quan sinh dục phát triển không hoàn chỉnh, nên chỉ đẻ ra trứng không thụ tinh. (*)
40. Những ong thợ đẻ trứng, thường được các ong thợ khác "tôn trọng", và được cho ăn sữa ong chúa, nhưng mãi mãi ong thợ này, không thể trở thành ong chúa được.
41. Phân biệt trứng ong thợ với trứng ong chúa đẻ. Ong thợ đẻ mỗi ô rất nhiều trứng, ong chúa đẻ mỗi ô chỉ một trứng duy nhất.
42. Khi ong chúa đang đẻ trứng còn trong tổ ong, hoặc trong những đàn ong mất chúa, nhưng đang có mũ chúa, thì ong thợ không đẻ trứng. (*)
Trừ trường hợp ong chúa kém, quá già, không điều khiển được chất chúa (chất pheromone), hoặc mũ chúa đắp nhiều lần nhưng chưa có ong chúa, thì xuất hiện trứng do ong thợ đẻ.
Đôi khi cũng có trường hợp đặc biệt, trong đàn có mũ chúa, hoặc chúa chưa giao phối trong thời gian dài, thì ong thợ củng sẽ đẻ trứng.
Ong mật ăn gì, thức ăn của ong
43. Thức ăn duy nhất dành cho ong mật chúa là sữa ong chúa.
44. Ong thợ, ong đực, và ấu trùng của ong thợ, ong đực ăn một loại thức ăn khác, đó là mật ong và phấn ong (lương ong). Ong không ăn phấn hoa.
Phấn ong khác với phấn hoa rất nhiều nhé, xem chi tiết.
45. Cả ấu trùng ong thợ, ấu trùng ong chúa, ấu trùng ong đực, trong ba ngày đầu tiên, đều được ăn sữa ong chúa.
Sau đó, tùy vào vai trò của chúng trong tổ, mà được ong thợ móm cho ăn các loại thức ăn khác nhau, để hình thành các cấp bậc khác nhau trong một đàn ong.
46. Các loại ong đều có tập tính dự trữ thức ăn (mật ong, phấn ong) ở nơi cao nhất, nhằm để tránh nước đọng vào, làm hỏng thức ăn đã mất nhiều công sức để làm nên. (*)
-------- Ⓙ Ⓘ Ⓒ Ⓗ Ⓘ --------
Ghi chú
(*) Tập tính của ong này còn đúng với cả ong dú.
Các đặc điểm sinh học này, chỉ đúng với nhóm ong có tập tính xã hội cao, điển hình là ong mật và ong dú. (Với ong dú, chỉ đúng với những mục có chú thích (*)).
Ong mật bao gồm các loài ong như: Ong mật ngoại (ong ý), ong mật nội địa, ong ruồi, ong khoái, ong đá .v.v Những giống ong làm tổ theo bầy, đàn, và dự trữ mật ong, phấn ong với lượng dư thừa.
Các tập tính sinh học này, có thể sẽ không đúng với giống ong bumblebee (ong nghệ).
Những đặc tính sinh học này, không đúng với tất cả các loài ong sống đơn lẻ một mình, có hành vi xã hội thấp. (Tông ong không ngòi đốt, ngoại trừ nhóm ong dú).
Tài liệu tham khảo
Bài viết được tổng hợp từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau như, tập tính của ong mật, giáo trình kỹ thuật nuôi ong, kỹ thuật nuôi ong nội địa cho người bắt đầu, bằng Tiếng Việt, Tiếng Anh .v.v
-------- Ⓙ Ⓘ Ⓒ Ⓗ Ⓘ --------
